De KAM-Coördinator met één been in het strafrecht?
Blog van Elisa Benhaim
Na afloop van een interactieve presentatie over arbeidsongevallen vorige week sprak een deelnemer mij aan omdat hij zich afvroeg of een KAM-coördinator (ook wel veiligheidscoördinator of QHSE- manager genoemd) wel strafrechtelijk aansprakelijk kon worden gesteld. De verantwoordelijkheid lag volgens hem bij het management, of niet?
Het voorgaande gaf mij aanleiding tot het schrijven van een korte blog.
Bij arbeidsongevallen of incidenten komt het voor dat het bedrijf zelf als verdachte wordt aangemerkt. Daarnaast kunnen één of meer leden van de directie als verdachte worden aangemerkt evenals een productiechef maar ook een KAM-coördinator. De zaak die in dat verband altijd wordt genoemd is de zaak Chemiepack maar er zijn diverse andere voorbeelden in de praktijk.
Betrokkenheid kan ontstaan bij handelen of nalaten. Naast de verschillende pleegvarianten, kan betrokkenheid ontstaan door feitelijk leidinggeven en opdrachtgeven aan een strafbaar feit.
Het meest evidente voorbeeld wanneer een KAM-coördinator strafrechtelijk in beeld kan komen, is wanneer deze opdracht heeft gegeven tot het handelen in strijd met de wet. Dit kan worden veroorzaakt door een gebrek aan kennis of juist door een bepaald economisch gewin (het besparen van kosten) voor het bedrijf. In dergelijke situaties kan het management vanzelfsprekend ook strafrechtelijk in beeld komen.
Frequenter ziet men in het economisch strafrecht echter dat de ondergrens van het opzet in beeld komt, namelijk het voorwaardelijk opzet: het bewust aanvaarden van de aanmerkelijke kans dat een overtreding wordt begaan. Veelal gaat het om het niet treffen van bepaalde veiligheidsmaatregelen ter voorkoming van incidenten en/of zware ongevallen.
Te denken valt aan de volgende situatie. Een KAM-coördinator wijst het management van het bedrijf middels een e-mailbericht op het direct vervangen van een onderdeel van de installatie in verband met optredende corrosie. Het betreffende onderdeel levert volgens deze KAM-coördinator een onveilige situatie op waarbij het, zoals hij schrijft “wachten is op een incident”. Om het specifieke onderdeel te vervangen, dient een deel van het productieproces stilgelegd te worden. In een overleg met het management, waarbij de KAM-coördinator ook aanwezig is, wordt besloten dat het onderdeel inderdaad moet worden vervangen, maar dat dat pas zal gebeuren bij de turnaround (het moment waarop de hele fabriek stil ligt) die over zes maanden zal plaatsvinden. De KAM-coördinator vindt dat eigenlijk te lang duren en onverantwoord in het kader van de veiligheid maar hij zit nog niet zo lang in deze positie en besluit hier niets van te zeggen. Hij besluit om tijdens het overleg en ook daarna geen verdere acties te ondernemen. De bedrijfsactiviteiten worden dan ook niet stilgelegd. Twee maanden later vindt er een grootschalige emissie plaats bij het betreffende kritische onderdeel van de installatie waarbij twee werknemers ernstig gewond raken.
De positie van de KAM-coördinator evenals de positie van het management zal in een dergelijk geval kritisch worden bekeken door het Openbaar Ministerie.
De KAM-coördinator komt dagelijks in de situatie waarin het niet zo zwart/wit is als in bovengenoemd voorbeeld en waarbij moet worden besloten of het verantwoord is om bepaalde risico’s te nemen. Dit past ook bij zijn of haar functie. Als er echter iets goed mis gaat, kunnen alle besluiten en risico-matrixen van het management en de KAM-afdeling onder een vergrootglas worden gelegd met alle strafrechtelijke gevolgen van dien.
De andere kant is dat het Openbaar Ministerie in de praktijk in beginsel bij arbeidsongevallen en incidenten alleen over gaat tot vervolging van natuurlijke personen zoals de KAM-coördinator bij zeer ernstig handelen of nalaten. Dit neemt niet weg dat deze natuurlijke personen wel langere tijd (soms jaren) als ‘verdachte’ worden aangemerkt en gedurende het strafrechtelijk onderzoek die status behouden. De emotionele impact daarvan is zeer groot, niet alleen voor de betrokken werknemer maar vaak ook voor een hele organisatie. Als advocaat is er dan ook alles aan gelegen om in een dergelijk geval alles op alles te zetten om de zaken tegen de natuurlijke personen zo spoedig mogelijk geseponeerd te krijgen.
In antwoord op de vraag die mij dus recent werd gesteld, kan ik aangeven dat de KAM-coördinator gelet op zijn of haar functie een lastige positie heeft waarbij de grens met het strafrecht soms dun is. Ja, de KAM-coördinator kan zeker strafrechtelijk aansprakelijk worden gesteld. In de praktijk is het daadwerkelijk strafrechtelijk vervolgen van de KAM-coördinator wel voorbehouden voor zeer ernstig handelen of nalaten.
Incidenten/arbeidsongevallen kunnen helaas niet altijd worden voorkomen. Het is van belang om als bedrijf voorbereid te zijn op een dergelijke onverhoopte situatie en de nodige voorzorgsmaatregelen te treffen ter bescherming van de belangen van het bedrijf, het management en de betrokken werknemers. In veel gevallen leidt onbekendheid en onzekerheid over het traject na een arbeidsongeval/incident voor veel onrust op de werkvloer. Dit kan wel worden voorkomen door preventief de juiste voorlichting te geven. Voor vragen daaromtrent kunt u uiteraard contact opnemen.